Praca nosem, czyli popularny nosework, staje się coraz chętniej wybieraną aktywnością zarówno przez osoby z psami młodymi i pełnymi energii, jak i tymi, które potrzebują spokojniejszych, wyciszających form treningu. W niniejszym artykule przyjrzymy się, czym dokładnie jest nosework, dlaczego ma coraz szersze grono fanów i jak zacząć treningi węchowe w domu, by czerpać radość ze wspólnie spędzanego czasu. Omówimy też najczęstsze problemy i sposoby ich rozwiązywania oraz przyjrzymy się temu, jakie korzyści płyną z regularnego treningu węchowego.
1. Czym jest nosework?
Nosework to aktywność polegająca na odnajdywaniu przez psa wybranego zapachu i wskazywaniu go w określony, wytrenowany wcześniej sposób. Ta dyscyplina sportowa wywodzi się z pracy psów służbowych w służbach mundurowych, gdzie czworonogi wyszukują m.in. materiały wybuchowe czy narkotyki. W wersji rekreacyjnej ma jednak przede wszystkim umożliwić każdemu opiekunowi psa zabawę węchową, która stymuluje czworonoga psychicznie i fizycznie oraz rozwija wspólną komunikację.
W Stanach Zjednoczonych nose work pojawił się już w 2006 roku i od tamtej pory systematycznie zyskiwał popularność jako sport kynologiczny. W Polsce zagościł dziesięć lat później – w 2016 roku – i natychmiast zainteresował zarówno doświadczonych trenerów, jak i początkujących opiekunów. Od tamtej pory odbywają się liczne warsztaty, seminaria, a nawet zawody, w których psy rywalizują w wyszukiwaniu określonych zapachów (np. hydrolatu goździka, pomarańczy czy cynamonu).
Dużą zaletą noseworku jest to, że może go uprawiać praktycznie każdy pies, niezależnie od rasy, wieku czy stanu zdrowia. Ważne jest dostosowanie intensywności i rodzaju zadań do możliwości zwierzęcia. W związku z tym nosework bywa polecany psom kontuzjowanym, będącym w trakcie rekonwalescencji po zabiegu, a także psim seniorom, które nie mogą pozwolić sobie na forsowne treningi szybkościowe czy skakanie.
2. Jak zacząć?
Rozpoczynając przygodę z nose work, warto pamiętać, że jest to przede wszystkim świetny sposób na spędzanie czasu ze swoim psem i budowanie z nim więzi. Psy uwielbiają węszyć – to jedna z ich najbardziej naturalnych aktywności, która daje im ogromną satysfakcję. Dlatego nawet podstawowy trening węchowy w domu może przynieść mnóstwo radości obu stronom.
2.1 Przygotowanie materiałów
Na pierwszym etapie nie potrzeba skomplikowanego specjalistycznego sprzętu. Wystarczą:
Pojemniki, pudełka, kartony – najlepiej kilka różnych rozmiarów, by móc modyfikować poziom trudności;
Próbki zapachowe – na początku mogą to być np. herbatki ziołowe (rumianek, mięta), goździki, anyż, cytrusy albo specjalne, zakupione w sklepach dla psów zestawy zapachów do noseworku. Ważne, aby wybrany zapach nie drażnił naszego pupila i był przyjemny w pracy;
Przysmaki – niewielkie, wartościowe kąski o intensywnym aromacie, które posłużą nam do nagradzania psa.
Możemy sięgnąć po to, co mamy pod ręką. Świetnie sprawdzają się np. małe kartoniki po butach, pudełka do przechowywania żywności czy koszyczki wiklinowe. Kluczowe jest przygotowanie kilku identycznych lub podobnych pojemników, w których będziemy umieszczać próbkę zapachową lub przysmaki.
2.2 Wypracowanie komunikacji z psem
Aby pierwsze treningi węchowy był efektywny, pies powinien wiedzieć, czego się od niego oczekuje. Na początek dobrze jest stworzyć jasną strukturę:
Podczas szkolenia można wykorzystać tzw. targetowanie: gdy pies zbliży się i powącha pojemnik z zapachem, natychmiast zostaje nagrodzony. Istotna jest przy tym precyzja oraz jasny sygnał, dzięki któremu pies dokładnie wie, za co otrzymuje nagrodę – w tym celu można zastosować marker słowny (np. „super”, „si” czy „bingo”). Jednym ze sposobów na rozpoczęcie treningu jest również pokazanie psu zapachu: wystarczy przyłożyć przedmiot z zapachem do nosa zwierzęcia i jednocześnie wyraźnie zaznaczyć komendę (np. „szukaj”, „find it”). Skuteczna bywa także metoda parowania, gdzie pies otrzymuje pojemnik z zapachem jednocześnie z jedzeniem, co znacznie zwiększa jego motywację do nauki. Z czasem udział jedzenia w ćwiczeniu zostaje jednak stopniowo wyeliminowany.
Umieszczenie zapachu w pudełku – najlepiej w taki sposób, by pies mógł z łatwością do niego dotrzeć. Początkowo zapach może być połączony z przysmakiem, aby pies odczuwał natychmiastową satysfakcję po znalezieniu.
Stopniowe oddalenie psa od pudełka, aby musiał użyć nosa, a nie tylko wzroku.
Nagroda w momencie, gdy pies wącha odpowiedni pojemnik.
Z czasem zwiększamy poziom trudności: dorzucamy więcej pudełek, rozkładamy je w różnych miejscach domu, przesuwamy je, chowamy w zakamarkach. Pies uczy się coraz bardziej angażować swój zmysł węchu i jednocześnie rośnie jego satysfakcja z odnajdywania zapachu.
3. Korzyści płynące z trenowania
Nosework ma mnóstwo zalet, które wykraczają daleko poza samą radość z poszukiwania konkretnego zapachu.
Rozwija naturalne potrzeby psa Psy z natury węszyły, tropiły i eksplorowały otoczenie. Dziś, żyjąc w środowisku miejskim, często mają zbyt mało okazji do wykorzystania tego wrodzonego talentu. Nosework pozwala psu na legalne i kontrolowane „użycie nosa”, co korzystnie wpływa na jego samopoczucie. Każdy psi nos chce być często wykorzystywany!
Wzmacnia więź z opiekunem Wspólny trening węchowy to ciągłe porozumiewanie się z psem: obserwowanie jego zachowania, reagowanie na subtelne sygnały i wspólne cieszenie się sukcesem. Taka współpraca rozwija w psie poczucie bezpieczeństwa i zaufanie do opiekuna.
Zwiększa pewność siebie psa Wiele psów lękliwych czy nieśmiałych dobrze reaguje na nosework, ponieważ daje im on szansę na zdobywanie sukcesów w kontrolowanym, cichym otoczeniu. Kiedy pies samodzielnie odnajduje zapach, odczuwa sukces i zaczyna być bardziej pewny siebie w innych sytuacjach.
Pomaga wyciszyć psy energetyczne Paradoksalnie praca węchowa jest wyczerpująca psychicznie, a nie wymaga gwałtownych ruchów. W efekcie nawet psy, które mają nadmiar energii i zwykle wymagają długich spacerów, po solidnym treningu nosework potrafią być znacznie spokojniejsze i bardziej wyciszone.
Bezpieczna aktywność dla psów w trakcie rekonwalescencji Nosework nie wymaga intensywnego wysiłku fizycznego. Dlatego doskonale sprawdza się u psów, które nie mogą skakać, biegać czy intensywnie się przeciążać. W praktyce taką formę treningu można zaproponować psim seniorom lub tym, które przechodzą rehabilitację po zabiegach.
4. Problemy w treningu
Jak w każdym treningu czyli sesji szkolenia psów, również w noseworku mogą pojawić się rozmaite komplikacje. Często wynikają z niewłaściwego poziomu trudności, niejasnej komunikacji lub braku doświadczenia w przewidywaniu zachowań psa. Poniżej kilka najpopularniejszych trudności i wskazówki, jak im zaradzić.
4.1 „Pies siedzi przy ręce ze smakołykami i nie interesuje się zapachem”
To jeden z najczęstszych problemów. Pies koncentruje się bardziej na smakołykach, które trzymamy w drugiej ręce lub kieszeni, i oczekuje, że „od razu coś dostanie”. W takiej sytuacji warto:
Ograniczyć widoczność smakołyków – schować je do saszetki, kieszeni, tak aby pies nie wiedział, skąd się wydobywają;
Zmniejszyć wartość smakołyków lub używać nagród mniej „oszałamiających zapachem”. Jeśli pies kocha np. suszone żwacze wołowe, to onieśmiela go intensywność zapachu i nie skupia się na pracy, tylko na zdobyciu przysmaku;
Zapewnić psu wyraźny sygnał: najpierw ma pracować nosem, a nagroda przyjdzie później. Możemy nauczyć go komendy „szukaj” i dopiero gdy pies dotknie nosem właściwego pudełka, wówczas sięgamy po smakołyk.
4.2 „Pies nie chce podejść do pudełka z zapachem – odsuwa się”
Taka reakcja może sugerować, że konkretny zapach jest dla psa zbyt silny lub drażniący. Pamiętaj że część psów odrzuca specyficzny zapach. Niekiedy zdarza się również, że pies nie rozumie, czego się od niego oczekuje i się wycofuje. W takich przypadkach:
Zmień intensywność zapachu – użyj mniejszej próbki, słabszej wersji, aby pies czuł się komfortowo;
Ogranicz liczbę bodźców – jeżeli jednocześnie pies słyszy hałasy za oknem albo w domu jest dużo rozpraszających zapachów (gotowanie, perfumy), spróbuj przeprowadzić ćwiczenia w cichszym i spokojniejszym pomieszczeniu;
Zrezygnuj z nachalnego zachęcania psa do wąchania – pozwól mu samodzielnie podejść w swoim tempie, nagradzając każde zainteresowanie pojemnikiem.
4.3 „Pies zaczyna gryźć pudełko z zapachem – bierze je w zęby”
Takie zachowanie zwykle wynika z dużej ekscytacji. Pies zrozumiał, że w pudełku kryje się coś atrakcyjnego, ale nie do końca wie, jak ma to zasygnalizować. Aby zapanować nad sytuacją:
Zakryj część pudełka dłonią tak, by pies miał dostęp tylko do niewielkiego otworu lub dziurki. Chodzi o to, by nie mógł złapać pudełka w zęby, ale nadal miał szansę je obwąchać;
Pilnuj kolejności wydarzeń: jeśli pies zaczyna gryźć, wstrzymaj nagrodę i spróbuj pokazać mu, że jedynie dotknięcie nosem lub zatrzymanie się przy pudełku kończy się nagrodą. Nagradzaj jak najszybciej za moment właściwego zachowania (zasygnalizowania zapachu nosem);
Rozładuj ekscytację wstępnie – np. krótkim spacerem, delikatną zabawą czy sesją posłuszeństwa, by pies nie miał nadmiaru energii.
5. Jak rozwiązywać problemy?
Powyżej przytoczone sytuacje to tylko przykładowe wyzwania w noseworku. Ogólne strategie zaradcze, które zwykle się sprawdzają, to:
Nakierowywanie psa na pudełko z zapachem przy pomocy smakołyka Umieść przysmak bezpośrednio przy krawędzi pudełka, aby pies musiał jednocześnie dotknąć nosem miejsca, w którym znajduje się próbka zapachowa.
Zmniejszanie ilości lub intensywności próbek zapachowych Na początku mniej znaczy więcej. Delikatny zapach pozwoli psu stopniowo się z nim oswoić i nie zniechęci go.
Stopniowe zwiększanie trudności Wiele psów, gdy nauczą się podstaw, będą „robiły więcej niż się od nich oczekuje” – np. szukały innych zapachów lub kombinowały z zachowaniem. To naturalne i nie powinno nas martwić. Po prostu w odpowiednim momencie wprowadzajmy nowe wyzwania, a jeśli pies zaczyna się gubić, wróćmy do wcześniejszego, łatwiejszego etapu.
Przerywanie w odpowiednim momencie Lepiej skończyć ćwiczenie, gdy pies jest zafascynowany i pełen motywacji, niż wtedy, gdy się zniechęci i znudzi. Dzięki temu kolejna sesja będzie wyczekiwana przez czworonoga, a nie odbierana jako obowiązek.
6. Zasady bezpiecznego treningu
Podczas pracy nad noseworkiem z psem warto pamiętać o pewnych zasadach bezpieczeństwa, które pozwolą uniknąć kontuzji i stresu:
Unikaj drażniących substancji – substancje o wyjątkowo intensywnym zapachu (np. olejki eteryczne o wysokim stężeniu) mogą powodować dyskomfort u psa. Zaczynaj od delikatnych aromatów, dbaj o psi nos! Konkretne zapachy mogą być nieprzyjemne dla niektórych pupili.
Dostosuj wielkość pudełek i pojemników do psa – zbyt małe lub nieodpowiednio zabezpieczone pojemniki mogą się przewracać i stresować psa.
Zwracaj uwagę na postawę psa – jeśli w trakcie wyszukiwania pies zaczyna się kulić, cofać, odwracać głowę, ziewać czy oblizywać się, może to oznaczać dyskomfort lub stres. W takiej sytuacji lepiej przerwać ćwiczenie i zmodyfikować je, by było łatwiejsze czy mniej intensywne.
Ćwicz na nieśliskich powierzchniach – podłoga powinna zapewniać psu stabilne podparcie, by nie musiał się ślizgać lub obawiać o utratę równowagi.
7. Budowanie motywacji psa
W każdym treningu kluczowe jest zachowanie odpowiedniej motywacji. W noseworku osiąga się ją najczęściej poprzez:
Wysoką częstotliwość nagradzania na początkowych etapach;
Nagrody adekwatne do rangi zadania – jeśli pies trafia na zapach ukryty w nowym, trudnym miejscu, warto dać mu wyjątkowo smaczny smakołyk lub nagrodę w postaci zabawy ulubioną zabawką;
Odpowiednią dynamikę treningu – początkowo sesje powinny być krótkie (2–3 minuty), aby pies nie stracił zainteresowania. Lepiej przeprowadzić kilka krótkich sesji w ciągu dnia, niż jedną długą, męczącą i potencjalnie frustrującą.
Warto też wplatać elementy zabawy, np. radośnie chwalić psa, kiedy dotrze do zapachu, zachęcać go słownie czy krótką gonitwą z zabawką. To wzmocni pozytywne skojarzenia i sprawi, że pies cały czas z entuzjazmem będzie czekał na kolejne zadania węchowe.
8. Rozwijanie umiejętności i wprowadzanie nowych wyzwań
Kiedy pies zrozumie podstawy noseworku i chętnie wyszukuje ukryty zapach w znanych warunkach (np. w salonie, w przedpokoju), warto wprowadzić kolejne poziomy trudności:
Różne pomieszczenia – przeniesienie pudełek do kuchni, sypialni czy garażu. Każde nowe otoczenie to dla psa nowa dawka bodźców i konieczność ponownego skupienia.
Zewnętrzne poszukiwania – na balkonie, w ogrodzie, na tarasie. Tutaj pies musi poradzić sobie z wiatrem, zapachami przyrody, odgłosami z zewnątrz.
Różne wysokości – ukrywanie zapachu na ławie, krzesłach, parapecie, półkach. Pies zaczyna wtedy sprawdzać nie tylko podłogę, lecz także obszar nad sobą.
Ruchome przedmioty – zamiast pudełek można wykorzystać kosze, torby, a nawet specjalne maty zapachowe. Psy, które nabrały już pewności siebie, chętnie sprawdzają nowe przedmioty.
Wiele zapachów jednocześnie – to już wyższa szkoła jazdy. Pies uczy się rozróżniać, który zapach jest aktualnie „zadany”, a który to tylko tło. Wymaga to solidnych fundamentów i cierpliwości, wtedy możemy stopniowo wprowadzać różne próbki zapachowe naraz.
Wprowadzając nowości, zawsze zachowujmy regułę małych kroków – nie należy stawiać psu zbyt trudnych zadań od razu, bo może się zniechęcić. Stopniowe zwiększanie poziomu trudności to klucz do sukcesu.
9. Komunikacja z psem i czytelne sygnały
Nosework to nie tylko praca psa – to także zadanie dla opiekuna. Umiejętna obserwacja czworonoga, rozpoznawanie subtelnych sygnałów (np. zmiany ułożenia uszu, drgania nosa, przystawania w miejscu) pomaga szybciej reagować i nagradzać właściwe zachowanie psa.
Ustal wyraźną komendę na rozpoczęcie poszukiwań, np. „szukaj”, „znajdź”, „go”. Staraj się nie używać przy tym innych słów, by pies nie mylił komendy z codzienną rozmową.
Unikaj nadmiernego gadania w trakcie pracy psa – czworonóg powinien w pełni skupić się na węszeniu. Nadmiar komunikatów słownych może go dekoncentrować.
Nagradzaj wyraźnym „tak!” lub kliknięciem (jeśli używasz klikera) natychmiast, gdy pies prawidłowo wskaże zapach. Dzięki temu pies będzie wiedział, że właśnie o takie zachowanie chodzi.
10. Nosework a rozwój psa
Jak już zostało wspomniane, regularny nosework może mieć zbawienny wpływ na rozwój każdego psa w różnych aspektach. Psy lękliwe często zyskują na pewności siebie, a te nadpobudliwe uczą się wyciszenia i koncentracji. Co ciekawe, to samo ćwiczenie może jednocześnie stymulować i uspokajać czworonoga – wiele zależy od charakteru danego psa i sposobu przeprowadzenia treningu.
Psy z problemami behawioralnymi – np. przejawiające zachowania lękowe i separacyjny, nadmierną ekscytację w obecności obcych czy agresję lękową – mogą przez pracę nosem rozwijać pozytywne skojarzenia z otoczeniem i zyskiwać narzędzie do samoregulacji. Oczywiście w takich przypadkach warto współpracować z behawiorystą, który dopilnuje, by trening był odpowiednio dopasowany do potrzeb twojego psa i nie pogłębiał istniejących kłopotów.
11. Wyjście poza domowe ćwiczenia
Gdy pies nabierze doświadczenia i będzie chętnie pracował nosem, można rozważyć udział w warsztatach albo seminariach z profesjonalnym trenerem. To świetna okazja, by dowiedzieć się więcej o metodach szkoleniowych, sposobach motywowania psa i unikaniu niepożądanych błędów. W niektórych ośrodkach organizowane są również zawody nosework – udział w nich pozwala sprawdzić się w praktyce i porównać postępy z innymi teamami (pies + opiekun).
Zawody nosework często odbywają się w różnych kategoriach – od najprostszych, gdzie pies przeszukuje wyłącznie jedną sekcję (np. kilkanaście pudełek ułożonych w rzędzie), aż po skomplikowane scenariusze, w których źródło zapachu ukrywany jest w wielkich halach, na różnych wysokościach i w licznych przedmiotach. Tego rodzaju imprezy sprzyjają poznawaniu społeczności skupionej wokół noseworku oraz wymianie doświadczeń.
12. Najczęstsze błędy początkujących
Zbyt długie sesje treningowe – pies się nudzi i traci motywację.
Brak wyraźnych sygnałów – pies nie rozumie, czego dokładnie od niego oczekujemy, gdy nie otrzymuje jasnej komendy lub nagrody w odpowiednim momencie.
Próba przyspieszania postępów – pomijanie etapów podstawowych (np. łączenie zapachu z przysmakiem, utrwalanie wskazania) może powodować nieporozumienia w dalszych ćwiczeniach.
Brak różnorodności – pies szybko zapamiętuje ustawienie pudełek i przestaje wykorzystywać nos, opierając się wyłącznie na wzroku i rutynie.
Nadmierne karcenie za błędy – w noseworku kluczowe są pozytywne wzmocnienia. Karanie za niewłaściwe próby może psa zniechęcić do samodzielności i kreatywności.
13. Utrzymanie pozytywnej atmosfery
Nosework to nie tylko sport – to przede wszystkim zabawa i forma spędzania czasu z psem. Dlatego tak ważne jest, aby pamiętać o pozytywnej atmosferze w trakcie treningu:
Chwal psa nawet za niewielkie postępy. Jeśli w danym dniu pies jest mniej skoncentrowany, nie wymuszaj na nim wyników.
Dostosuj intensywność ćwiczeń do stanu emocjonalnego psa. Czasem warto zrobić krótszą sesję, jeśli widzimy, że pies jest zmęczony lub rozkojarzony.
Dawkuj trening w taki sposób, aby pozostawić psu niedosyt – kończ w momencie, gdy pies jeszcze ma chęci do dalszego wyszukiwania. To sprawi, że na kolejną sesję będzie czekał z entuzjazmem.
14. Zastosowanie w życiu codziennym
Trening węchowy, choć kojarzy się z dyscypliną sportową, z powodzeniem można wykorzystywać w codziennym życiu. Przykładowo, gdy planujesz wizytę gości, a Twój pies bywa zbyt intensywny natarczywy w przywitaniu, możesz zorganizować dla niego małe poszukiwania w innym pokoju. Skupienie psa na węszeniu pozwoli mu spokojniej przetworzyć emocje i nieco wyciszy jego nadmierny entuzjazm.
Wiele psów odnajduje również radość w szukaniu ukrytych w domu przysmaków czy zabawek. Możesz włożyć ulubioną piłkę do pudełka, rozsypać w nim kilka kawałków suchej karmy i zachęcić psa do węszenia. To prosta forma noseworku, która świetnie sprawdzi się w krótkich przerwach od innych zajęć. Dzięki temu pies pozostaje aktywny umysłowo, a jednocześnie realizuje swoją naturalną potrzebę pracy węchowej.
15. Podsumowanie
Nosework to fascynująca aktywność, którą można dostosować do potrzeb niemal każdego psa, od młodych i energicznych, przez lękliwe czy starsze, aż po te w trakcie rekonwalescencji. Pozwala na rozwijanie naturalnych zdolności węchowych, wzmacnianie więzi z opiekunem, budowanie pewności siebie i wyciszanie emocji.
Kluczem do sukcesu w noseworku jest systematyczność i pozytywne podejście. Stopniowo wprowadzaj kolejne etapy, zwiększaj trudność, ale rób to tak, by pies zawsze wiedział, co ma zrobić, i czerpał z tego radość. Pamiętaj, że prawidłowa komunikacja i obserwacja zachowań psa to połowa sukcesu – kiedy umiesz czytać subtelne sygnały wysyłane przez czworonoga, łatwiej Ci będzie poprowadzić go przez kolejne ćwiczenia.
Jeśli napotkasz problemy, nie zniechęcaj się – często są one wynikiem zbyt szybkiego postępu, nieodpowiedniej intensywności zapachu lub zbyt wysokiej wartości smakołyków. W takich przypadkach warto wrócić do prostszych ćwiczeń i poczekać, aż pies sam opanuje podstawy.
Najważniejszą zasadą jest pamiętanie, że nosework to zabawa, która jednocześnie wzbogaca życie psa i jego opiekuna. Regularna praca węchowa przynosi korzyści nie tylko w kontekście sportowym, ale też w codziennym funkcjonowaniu – sprawia, że pies jest szczęśliwszy, bardziej spełniony, a relacja z nim staje się głębsza i pełna wzajemnego zrozumienia.
Bibliografia i dalsze wskazówki
Jeśli chcesz poszerzyć swoją wiedzę i dowiedzieć się więcej o profesjonalnych treningach węchowych, warto sięgnąć po fachową literaturę kynologiczną, zapisać się na warsztaty i skonsultować z doświadczonymi trenerami. Duże znaczenie ma praktyka w realnych sytuacjach i obserwacja, jak pies reaguje na specyficzne zapachy w różnych okolicznościach.
Ta strona korzysta z ciasteczek aby świadczyć usługi na najwyższym poziomie. Dalsze korzystanie ze strony oznacza, że zgadzasz się na ich użycie.ZgodaOdmowaPolityka prywatności
